Kayaç Nedir? Kayaç Çeşitleri Nelerdir?
Bu yazımızda kayaç nedir ve kayaç çeşitleri nelerdir sorularını yanıtlayacağız. Yolda yürürken gördüğünüz her taşın bir hikayesi vardır. Bu taşların bazılarının hikayeleri ortak olabilirken bazıları çok farklı hikayelere sahiptir. Dünyamızın yapısını oluşturan ve oldukça önemli olan kayaçlar herkesin bilmesi ve fikir sahibi olması gereken bir konudur.
Ayrıca bakınız: Deniz mili ve kara mili nedir?
Kayaç Nedir?
Bir veya birden fazla mineralin belli koşular ile birlikte bir araya gelmesinden oluşan kütlelere kayaç, halk diliyle taş ismi verilmektedir. Bu kayaçların belli bir özelliği olabilirken bazılarının herhangi bir özelliği bulunmamaktadır.
Toprağın oluşumunda ve veriminde oldukça büyük önem taşıyan kayaçlar, hayatımızın her noktasında ihtiyacımıza koşmaktadır. Kayaçlar hidrojolik çalışmalardan inşaat sektörüne, tarımdan ulaşıma kadar hayatımızın her noktasında kullanılmaktadır. Yediğimiz tuzun geldiği yer bile kayaçlardır.
Kayaçların oluşumu ise Dünya oluştuktan ve soğumaya başladıktan sonra meydana gelmiştir.
Kayaç Çeşitleri
Kayaçların oluşumları bizler için uzun Dünya için ise kısa zaman almaktadır. Tüm kayaçlar oluşum sürelerine ve içerilerinde barındırdıkları minerallere göre gruplara ayrılırlar. Genel olarak kayaçlar üç alt başlıkta incelenebilir.
1. Püskürük Kayaçlar
Yer kabuğunun altında bulunan sıvı haldeki magmanın Dünya yüzeyine çıkması ve soğuması sonucunda oluşan kayaçlara verilen isim püskürük kayaçlardır. İlk kayaçların oluşumu da bu şekilde olmuştur. Püskürük kayaçlar kendi içerisinde ikiye ayrılmaktadır.
- İç püskürük kayaçlar yeryüzüne çıkmadan soğuyan kayaçlara verilen isimdir. Bu kayaçlar yeryüzüne yakın bir yere kadar ulaşabilen ancak tamamen dışarı çıkamayan magmanın soğuması ile oluşurlar. Siyenit, granit, gabro gibi kayaçlar iç püskürük kayaçlara bir örnek olarak sayılabilir.
- Dış püskürük kayaçlar yeryüzüne ulaşmayı başaran ve hızlıca soğuyan magmaya verilen isimdir. Su altında veya yeryüzünde fark etmeden hızlı bir şekilde soğuma gerçekleşiyorsa bunlara dış püskürük kayaçlar ismi verilir. Bazalt, serpantin gibi kayaçlar dış püskürük kayaçlara örnektir.
2. Tortul Kayaçlar
Yeryüzünde bulunan kayaçlar doğal değişimler nedeniyle (Rüzgâr, akarsu aşındırması, dalgalar ve benzeri dış etkiler) yapılarını değiştirirler. Bazı minerallerini kaybedip yeni minerallere sahip olabilirler. Bunun yanında baskıya maruz kalmaları kaçınılmaz olur. Daha sonrasında bu kayaçlar belli noktalara sıkışırlar ve sıkıştıkları noktalarda sertleşirler. Bu tür bir etkiye maruz kalmış kayaçlara tortul kayaçlar ismi verilmektedir. Tortul kayaçlar da kendi içerisinde üçe ayrılmaktadır.
- Kırıntılı tortul kayaçlar, birçok büyüklükteki ve sayı olarak fazla kayacın bir arada birikmesi sonucu oluşurlar. Kil taşı ve kum taşı gibi kayaçlar kırıntılı tortul kayaçlara örnek sayılabilir.
- Kimyasal tortul kayaçlar, su içerisinde eriyik halde bulunan minerallerin çökelmesi sonucunda oluşurlar. Yeraltı mağaralarında gördüğümüz değişik yapılanmalar kimyasal tortul kayaçlar için bir örnek oluşturabilir. Bunun yanında kireç taşı, kaya tuzu ve alçı taşı da kimyasal tortul kayaçlardır.
- Organik tortul kayaçlar, bitki ve hayvanların kalıntılarının zaman içerisinde birikmesi ve değişime uğraması ile oluşur. Kömür, tebeşir ve kehribar organik tortul kayaçlara örnektir.
- Başkalaşım (Metamorfik) Kayaçlar
Mevcutta bulunan kayaçların bulunduğu şartlar dolayısıyla fazla ısıya ve basınca maruz kalması sonucunda başkalaşım kayaç halini alırlar. Bu süreç içerisinde kayaçların fiziksel ve kimyasal yapıları neredeyse tamamen değişir ve bu değişim oldukça uzun zamanlar alır. Bu başkalaşım sürecini insan eliyle gerçekleştirmek mümkün değildir ve kayaçların büyük doğa olaylarına maruz kalması gerekir. Levha hareketlerinin aktif olduğu bir noktada bulunan kayaçlar magma ile yeryüzü arasında yüksek sıcaklıklara ve basınca maruz kalarak uzun yıllar içerisinde başkalaşım geçirebilir. Mermer, elmas, kuvarsit ve gnays başkalaşım kayaçlar içerisinde sayılabilir.